कविता -- कालो ख्याक

गानो गोला पेलेकै हो
वायु विकार झेलेकै हो
कर्करी आङअठिङ्गर दुख्दा पनि
कुप्राएर ढाड झुक्दा पनि
करेसामै बसेर किन तर्साउँछ
कालो ख्याक !


तोरी भन्दै आलस मिसाइ
मरिच भन्दै मेवाको बियाँ पिसाइ
चौघेरामा पस्नेलाई
चिसोमा बस्नेलाई
बिन्तिभाउ बिसाउँदा पनि
करेसामै बसेर किन तातो हावा फुक्छ
कालो ख्याक !


पहिले साँधबारको ख्याल उति भएन
पछि साँधबार लगाउने हुति भएन
कान्ला खोस्रेर यताको साँध मिच्छ
अन्नबाली बन्दुक देखाएर घिच्छ
रातो पँहेलो अक्षता मन्छाउँदा पनि
करेसामै बसेर किन लागुभागु थुक्छ
कालो ख्याक ! 


सुन्नेले यता झरेनन्
जान्नेले केही गरेनन्
खुँडा पारेर धारीदार
लगाउने पो हो  कि काँडेतार 
के गरेर भगाउने हो करेसामा मुन्टिएको  
कालो ख्याक ! 

र्इजरायलकि कवि समाश्रीको “वंशलोचन”को काठमाडौंमा लोकार्पण - मेरो विवश

र्इजरायलकि कवि समाश्रीको “वंशलोचन”को काठमाडौंमा लोकार्पण - मेरो विवश

एउटा कविता

तिब्बत दर्लामीको आवाजमा  "वंशलोचन" बाट एउटा कविता

https://www.facebook.com/dtibbat/videos/10203653780135926/

http://kiwi6.com/file/9xs5301t62

सन्दर्भ भानु जयन्ती

भर् जन्म घाँसतिर मन दिई धन् कमायो

नाम क्यै रहोस् पछि भनेर कुवा खनायो

घाँसी दरिद्र घरको तर बुद्धि कस्तो

मो भानुभक्त धनी भै कन आज यस्तो !

उपनिषदको एक शुक्तमा भनिएको छ, "अँध्यारोलाई सराप्दै बस्नु भन्दा एउटा दियो बाल्नु असल हुन्छ ।" अँध्यारो आज्ञान हो तर यही अँध्यारोमा ज्ञानको बीज हुन्छ । एकैछिन् अँध्यारोमा रुमल्लिएर चिन्तन गर्ने हो भने उज्यालोको सूत्र पत्ता लाग्छ । दरिद्र घाँसिको बोलि त अँध्यारोमा चिन्तन गर्दा चकमकबाट निस्किएको उज्यालोको सूत्र मात्र थियो, सल्काउन मागिएको आगो मात्र थियो, तर भानुभक्तले आफ्नो सारा जीवनलाई इन्धन बनाएर दियो सल्काए, ज्योति छरे ।

जीवनको उपादेयता के हो, जीवनमा हासिल गरिने मुख्य उपलब्धि के हो ? कतै पढेको थिएँ, मानिस जन्मसँगै मृत्यु पनि बोकेर आउँछ तर फेरि पनि मानिस मर्न चाहँदैन । आखिर मान्छे किन अजम्बरी हुन चाहन्छ ? यो प्रश्नको कुनै उत्तर त छैन तर पनि मानिस मृत्यु पश्चात् पनि बाँच्ने कोसिस गर्दछ ।

एकताको किल्ला सबैभन्दा सुरक्षित हुन्छ, यो न भत्कन्छ न यसमा बस्ने मानिस कहिल्यै दुखी हुन्छन् । भानुभक्त नेपाली एकताका पहिलो सुत्राधार हुन् । उनले भाषाको माध्यमबाट सारा नेपाल र नेपाली भाषीलाई एकै सूत्रमा बाँधे । भानुभक्तले पनि मृत्यु पश्चात् पनि बाँच्ने कोसिस गरे, जीवनभरको प्रयत्न पश्चात् नेपाली समाज र नेपाललाई आज सम्म ऋणी बनाउँदै नेपालीहरूलाई एकताको सूत्रमा बाँधे । निश्चय नै भानुभक्तको यो महान् कार्य नेपालीहरूको लागि उनलाई अजर अमर बनाउने सर्वसुन्दर कार्य हो । उनको यो देनमा हामी आजसम्म नतमस्तक हुँदै उनलाई हृदयले सम्झिरहेका छौँ । आफ्नो अजम्बरी हुने उदेश्यमा उनी सफल भए र आजसम्म बाँचिरहेका छन् र जबसम्म एकजना पनि नेपाली भाषी जीवित रहन्छ, भानुभक्त बाँचिरहनेछन् । मेरो बिचारमा आज भानुभक्त हरेक नेपालीको हृदयमा मृत्युपछि पनि जसरि बाँचिरहेका छन् , उनको यो बाचाई उनको भौतिक जीवनको भन्दा पनि सुन्दर जीवन हो ।

डा. सर्वपल्ली राधाकृष्णनले भनेका छन्, साहित्यको काम केवल ज्ञान दिनु मात्र होइन्, अपितु एक नयाँ वातावरणको श्रृजना गर्नुपनि हो । निश्चय पनि भानुभक्तले ज्ञानमात्र दिएर गएका छैनन्, उनले नेपाली समाजको रुपमान्तरण समेत गरेर गएका छन् ।

जो मानिसले एउटा पाठशाला खोल्छ उसले एक कारागार बन्द गर्छ । भानुभक्तले यस्ता हजारौँ कारागार बन्द गरेका छन् उनको यस महान् कार्यलाई स्मरण गरेर नमन |

मानिस कीर्तिले अमर हुन्छ कृतिले प्रख्यात हुन्छ । भानुभक्तका सम्बन्धमा यी दुवै कुरा लागु हुन्छन् । उनका कृति र योगदानकै कारणले आज हरेक नेपालीभाषिहरु भाषाको कारणले एकसुत्रमा बाँधिएका छन् र यो अनन्त कालसम्म चलिरहने छ ।
भानुभक्त भक्तिकालका प्रमुख रचनाकार हुन् । निश्चय नै रामायण भक्तिधाराबाट प्रेरित भएर लेखिएको थियो तर यसले एक आदर्श समाज र राष्ट्रनिर्माणमा अग्रणी भूमिका खेलेको छ । संस्कृत पढन सबैलाइृ अनुमति नभएको बेलामा आफ्नो कूलपरम्परा र अध्ययन अनुसार उनले संस्कृतमा पनि रामायण लेख्न सक्थे तर बहुजन हिताय भन्ने सारलाई अंगिकृत गर्दै सरल र सरस नेपाली भाषामा नै रामायण लेख्नुले उनी सबैका साझा बन्न पुगेका हुन् । हरेक जात र वर्गका नारी र पुरुषहरुले समेत सरल सुललित रामायणको पाठ गर्न पाउनु निश्चय पनि ऐतिहासिक तथा शैक्षिक क्रान्ति नै मान्नु पर्द छ, जसको वीजारोपण भानुभक्तले गरे ।
अहिले सङ्कीर्ण वैचारिक मतभेद गर्दै भानुभक्तलाई राष्ट्रिय कवि भन्दै या जातीय कवि भने पनि उनी वास्तवमा नेपालीभाषाका आदि कवि नै हुन्, यसमा दुईमत छैन । नेपाल भन्नेबित्तिकै नेपालको भौगोलिक एकिकरण गर्ने पृथ्वीनारायण शाह र भाषिक एककिरण गर्ने भानुभक्त नेपालको अस्तित्व रहेसम्म महानायककै पदले बिभूषित भई नै रहन्छन् ।

घाँसिको प्रेरणा सत्य होला नहोला त्यो अनुसन्धानको विषय हो । घाँसि त साधन मात्र थिए, साध्य होइन, घाँसिको स्थानमा जो कोहीले पनि कुनै न कुनै दिन भानुभक्तमा भएको शक्तिलाई जगाउने नै थिए । ढुङ्गाको कापो फोरेर पनि उम्रन्छ पिपल, श्रृजनाशक्ति कहिल्यै पनि हुँदैन विफल भनेझैँ भानुभक्तमा श्रृजनाशक्ति थियो र नै उनले त्यतिबिधि श्रृजना गर्न सके ।
भनुभक्तलाई साधारण कविमात्र होइन युगबोधी र परिवर्तनको शंखघोष गर्ने प्रथम वैचारिक कवि पनि मान्नुपर्दछ । भलै उनले भोलि भोलि भन्दैमा सब घर बितिगयो भनेर कोमल भावमा आफ्नो गुनासो फोरे तर त्यसमा निहित विद्रोह, परिवर्तन र जनचेतना फैलाउने लावालाई नकार्न सकिन्न ।
बधुशिक्षालाई अहिले आएर नकारात्मक रूपमा लिने गरिएको छ । मेरो निवेदन र जिकिर के हो भने हामीले आजको मानसिकता र परिवर्तनलाई त्यागेर भानुभक्तकै समयमा फडको मारेर त्यही समय र अवस्थालाई अध्ययन गर्ने हो भने त्यो बेलाको संस्कार, आदर्श, प्रचलन र व्यवहारका आधारमा उनी गलत कदापि होइनन् न त उनको वधुशिक्षा नै । उनले त्यसवेलाको धर्म, संस्कार, व्यवहार र नारी कर्तव्यको जुन परिचय त्यसवेलाका नारीलाई बधुशिक्षा मार्फत् दिन खोजेका छन् त्यो निश्चय नै अव्दितिय छ । त्यतिवेलाको एक आदर्श समाजको परिकल्पना गरेर नारीलाई कर्तव्यमुखि बनाउन वधुशिक्षा आवश्यक र फलदायी थियो भने आज पनि यो धेरै हदसम्म उत्तिकै अनुकरणीय छ । किनभने शिक्षित र आदर्शवान नारीबाट नै परिवारको सुधार सुरु हुन्छ र परिवारबाट समाज अनि देशकै सुधार हुन्छ ।

भानुभक्तका रचनामा ठेट नेपाली शब्दहरुमात्र नभएर त्यतिवेला प्रचलनमा रहेका थुप्रै आगन्तुक शब्दहरू पनि प्रयोग भएको छन् । यो पनि भानुभक्तको नेपाली भाषालाई उन्नत बनाउने कार्य हो । नेपाली बोलिचालिमा भएका हिन्दि, फारसि, अरबि र अन्य भाषाका शब्दहरूलाई उनले लिपिबद्ध गरेर भण्डारण गरिदिए, त्यसलाई नेपाली जामा लगाइदिएर नेपालको बनाइदिए । 
सयौँ पुस्तकको अध्ययन पश्चात् निचोडमा एक पुस्तक निस्कन्छ । भानुभक्तले आफ्ना कृतिहरु मार्फत भाषा साहित्य मात्र होइन् नेपाली संस्कृतिलाई पनि जीवित राख्ने काम गरे । नेपाली जनसमुदायलाई धर्म र दर्शनको बोध गराईदिए । परम्परा, चरित्र, मर्यादा र प्रेम र कर्तव्यका बारेमा छर्लङ्ग पारि दिए ।

भानु यिनै अमरत्व पाइने अनुकरणीय योगदानले भानु भएका हुन् ।
जय भानु जय साहित्य ..
समा श्री 
।